Vangnet: Natuurpositieve voedselsystemen

Momenteel is het voedselsysteem de grootste bron van broeikasgassen in de wereld, goed voor een derde van alle uitstoot. De landbouw is ook verantwoordelijk voor 80% van de wereldwijde ontbossing en voor 70% en 50% van het verlies aan biodiversiteit op land en in zoet water. "Maar we kunnen deze negatieve spiraal omkeren als onze voedselsystemen natuurpositief worden," stelt Jeanne Nel. "Dit is volledig haalbaar als we systematisch nadenken over de wereldwijde uitdagingen waar we voor staan", aldus Nel. Volgens onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) zijn er enkele belangrijke startpunten om dit te bereiken.

Diverse voedsellandschappen
Hoe? Een kritiek startpunt is het terugbrengen van diversiteit in akkers, boerderijen, landschappen en mariene gebieden. WUR investeert in agro-ecologie en hoe die toe te passen op boerderijen en akkers. Bijvoorbeeld strokenteelt, diversificatie van gewassen en veredelingsprogramma's, natuurinclusieve landbouw, boslandbouw en verdienmodellen gebaseerd op boerenprestaties. Nel: "We willen een mix van verschillende soorten landgebruik, gebaseerd op wat het ecosysteem in een bepaald gebied toelaat en waar mensen behoefte aan hebben. Een lappendeken van bijvoorbeeld kassen, of natuurcorridors of melkveehouderij. Als we maar afkomen van die monocultuurmentaliteit."

Planetair dieet
Een ander startpunt is dat consumenten beter gaan begrijpen hoe en waar ons voedsel wordt geproduceerd. "Onze voedselkeuzes moeten veranderen als we naar een klimaatneutrale en natuurpositieve toekomst willen toewerken. Voedsel is een krachtig bindmiddel - we moeten allemaal eten. Een omschakeling naar een planetair dieet is dringend noodzakelijk om zowel de klimaatverandering als het verlies aan biodiversiteit aan te pakken", aldus Nel.

Een duurzamer planetair dieet omvat minder vlees en meer plantaardige eiwitten, fruit, groenten en noten. "Een gezonde voedselomgeving kan de vraag naar natuurvriendelijk voedsel stimuleren door ervoor te zorgen dat het de meest betaalbare en gemakkelijke optie is. Bijvoorbeeld in scholen, winkelstraten en langs drukke forensenroutes."

Inclusieve financiering en handel
Maar dat is slechts een deel van de oplossing. Nel benadrukt: "Zoveel maatregelen die voedselsystemen proberen te veranderen, richten zich op waar we het probleem zien: de boeren en consumenten. Maar ik denk dat dit de aandacht afleidt van waar de macht echt geconcentreerd is: het 'verborgen midden' van de voedselketen. Kleine veranderingen in dit verborgen midden - door investeerders, kredietverstrekkers, voedselverwerkende industrie, detailhandelaars, marketeers - kunnen een enorme invloed hebben op de reis naar natuurpositieve voedselsystemen."

Onderzoekers kunnen ook een rol spelen door de meest relevante en invloedrijke spelers in het voedselsysteem te identificeren. Zij kunnen scenario's van voorgestelde ingrepen testen om te begrijpen of deze bij uitvoering negatieve effecten kunnen verschuiven naar kwetsbare mensen, of onbedoelde negatieve uitkomsten hebben voor de natuur. Nel: "Onderzoekers moeten deel uitmaken van de discussies om manieren te vinden om natuurgerelateerde risico's voor financiën en handel te meten en te evalueren. Welke praktijken zijn schadelijk voor de natuur en vormen systeemrisico's voor de financiële sector? En hoe kunnen deze worden meegenomen in beleggingsportefeuilles?"

Verantwoordelijkheid delen
De vraag is ook hoe iedereen zijn stem kan laten horen. "Wat ontbreekt in de EU-strategie Farm to Fork en de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 zijn processen om gemeenschappen met elkaar te verbinden. Zo krijg je alleen maar meer polarisatie naarmate de macht geconcentreerder wordt. Mensen met verschillende perspectieven moeten met elkaar in gesprek komen, dingen begrijpen en invloed kunnen uitoefenen op beslissingen die in het voedselsysteem worden genomen. Het is een centrale rol die de overheid moet spelen in het samenbrengen van verschillende stemmen in de besluitvorming, buiten de usual suspects en domeinen om. Inclusieve besluitvorming helpt om de concentraties van macht te doorbreken. Breng stemmen in die waarden hebben die aansluiten bij de natuur en de mensen."

Hoewel de uitdagingen van biodiversiteitsverlies en klimaatverandering immens zijn, hoef je je volgens Nel niet absoluut machteloos te voelen. "Je kunt een actieve 'food citizen' worden. Doe mee met lokale initiatieven, winkel bijvoorbeeld op lokale markten, leer wie je voedsel produceert of sluit je aan bij een kookclub die experimenteert met natuurpositief voedsel. Koop ontbossingsvrije producten, want alleen al het stoppen van ontbossing zou een enorme sprong voorwaarts zijn op de natuurpositieve reis. Stop met het accepteren van de ongezonde voedselomgeving waarin we zijn opgevoed."

Want tenslotte: "Er is nog tijd om het tij te keren, als we samenwerken. Het voedselsysteem kan worden gered. Wat we nu nodig hebben is deze veelbelovende woorden om te zetten in concrete collectieve acties en in te gaan op de centrale rol die het overheidsbeleid kan spelen bij de ondersteuning van meer inclusieve besluitvorming - dat is wat ons side-event in COP27 zal aansnijden."

Bron: Wageningen U&R